Spis treści:
Zaburzenia osobowości – czym są?
Zaburzenia osobowości – rodzaje
Zaburzenia osobowości – przyczyny
Zaburzenia osobowości – objawy
Skutki zaburzenia osobowości
Zaburzenia osobowości – jak wygląda diagnoza?
Zaburzenia osobowości – leczenie
Zaburzenia osobowości
Osobowość to zespół cech i predyspozycji charakterystycznych dla danej osoby, które wpływają na jej codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie, poczucie tożsamości oraz niezależność od zmieniających się okoliczności. Intelekt, emocje i uczucia, wola, napęd psychoruchowy, sposoby postrzegania rzeczywistości, sposoby myślenia, styl relacji z innymi – to kilka podstawowych cech, które składają się na osobowość człowieka. Poszczególni ludzie różnią się poglądami, zainteresowaniami, zachowaniami czy reakcjami na dotykające ich sytuacje. Różnice te są czymś naturalnym. Jednak zachowania i reakcje niektórych osób znacznie odbiegają od ogólnie przyjętych norm. Wtedy możemy mieć do czynienia z zaburzeniami osobowości. Dowiedz się, co to są zaburzenia osobowości, jakie są ich rodzaje, przyczyny, objawy oraz skutki. Przeczytaj i poznaj sposoby leczenia stosowane przy problemach osobowościowych.
Zaburzenia osobowości – czym są?
Specyficzne zaburzenia osobowości mogą obejmować nieprawidłowości w sferze indywidualnej oraz w funkcjonowaniu społecznym. Dotyczą one sposobu, w jaki funkcjonuje dana osoba. Problemy osobowościowe najczęściej pojawiają się w późnym dzieciństwie lub okresie nastoletnim. Z czasem niefunkcjonalne wzorce postępowania utrwalają się. Nie przemijają one samoistnie wraz z dorastaniem, ale pozostają z człowiekiem w
wieku dojrzałym. Zachwiania osobowości mogą dotyczyć wycofania, nadmiernej chęci kierowania otoczeniem czy negatywnego nastawienia do świata zewnętrznego. Cechą charakterystyczną zaburzeń osobowości jest to, że odnoszą się do całego funkcjonowania, a nie krótkiego epizodu, który wynika z choroby psychicznej. Są wzorcem odczuwania lub zachowania, które prowadzą do nieprawidłowego funkcjonowania osobistego danego człowieka oraz problemów w relacjach społecznych. Problemy z osobowością sprawiają, że jednostka jest nieelastyczna i nie potrafi dostosowywać się do zasad obowiązujących w danej grupie. To utrudnia funkcjonowanie w sferze towarzyskiej i zawodowej.
Zaburzenia osobowości – rodzaje
W psychologii i psychiatrii stosuje się różne klasyfikacje, które wyróżniają różniące się nieco od siebie rodzaje zaburzeń osobowości. Najczęściej stosowana jest klasyfikacja DSM-5 Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Wyróżnia ona następujące typy zaburzeń osobowości:
- antyspołeczne (osobowość dyssocjalna) – osoba z tym zaburzeniem osobowości lekceważy prawa i normy obowiązujące w społeczeństwie, ma chłodny stosunek do innych ludzi, ignoruje ich uczucia i chętnie manipuluje otoczeniem. Taka osobowość często występuje wśród ludzi dopuszczających się oszustw i przestępstw,
- histrioniczne – zaburzona osobowość charakteryzująca się barwnym, teatralnym zachowaniem. Osoba z tym typem osobowości lubi zwracać na siebie uwagę i zachowuje się w sposób przesadnie emocjonalny,
- narcystyczne – ludzie o tym zaburzeniu osobowości nadmiernie koncentrują się na sobie i cały czas oczekują zainteresowania oraz podziwu od innych. Mają problemy z relacjach, ponieważ brakuje im empatii dla innych. Ich kontakty z otoczeniem są powierzchowne, towarzyszy im ogromne uczucie zazdrości, wewnętrznie cały czas odczuwają pustkę,
- obsesyjno-kompulsywne – problemy osobowościowe polegające na uporczywie nawracających myślach czy konkretnych czynnościach (rumninacjach). Osoby z tym zaburzeniem bardzo silnie odczuwają strach i lęk, a emocje te pomaga im rozładować kompulsywne powtarzanie wybranych czynności (np. sprawdzanie, czy wszystkie zamki są dokładnie zamknięte czy obsesyjne mycie rąk),
- schizoidalne – duża emocjonalność wewnętrzna połączona z wycofaniem, dystansem oraz chłodem w stosunku do innych ludzi. Osoby cierpiące na to zachwiania osobowości czują się wyobcowane, mają problem w kontaktach międzyludzkich, nie potrafią tworzyć silnych więzi uczuciowych. Jednocześnie bardzo często są twórcze i kreatywne, mogą normalnie funkcjonować w szkole czy na gruncie zawodowym,
- schizotypowe – osobowość nieprawidłowa z pogranicza schizofrenii. Osoby borykające się z tym problemem osobowościowym są ekscentrykami. Zaskakują otoczeniem abstrakcyjnością myślenia, niecodziennymi poglądami i słownictwem. Nie mają one jednak dystansu do obrazu świata, są bardzo podejrzliwe w stosunku do innych, każde zachowanie otoczenia odnoszą do siebie. Nie czują się bezpiecznie, ponieważ w swojej głowie tworzą paranoiczne i całkowicie irracjonalne myśli, w które wierzą,
- unikowe (osobowość lękliwa) – problemy osobowościowe polegające na zahamowaniu w kontaktach z innymi ludźmi. Osoby o takiej osobowości odczuwają nieprzystosowanie do otaczającej ich rzeczywistości, czują się mniej wartościowe od innych, są bardzo wrażliwe na krytykę, pełne
wewnętrznego napięcia i niepokoju,
- zaburzenia z pogranicza (bordeline) – są to cechy z pogranicza zaburzeń lękowych i typu neurotycznego oraz zaburzeń psychotycznych. Problemy osobowościowe typu bordeline wyrażają się zachwianiem równowagi psychicznej, bardzo dużą zmiennością nastrojów oraz ciągłym odczuwaniem
skrajnych emocji. Taki emocjonalny rollecoaster prowadzi do chronicznego zmęczenia,
- zależne – problemy osobowościowe wyrażające się przede wszystkim w niskiej samoocenie i niesamodzielności. Osoby o tym typie osobowości są zależne od innych, nie potrafią samodzielnie podejmować nawet podstawowych decyzji dotyczących codziennego życia, boją się brać za nie odpowiedzialność. Potrzebują wsparcia i stałej obecności kogoś, kto będzie im podpowiadał, co mają robić. Są uległe i często odbierane przez otoczenie jako bezradne.
Klasyfikacja ICD 10 wyróżnia następujące typy zaburzeń osobowości:
- anankastyczną,
- dyssocjalną,
- histioniczną,
- chwiejną emocjonalnie (typ impulsywny oraz bordeline),
- lękliwą,
- paranoiczną,
- schizoidalną,
- zależną,
- zaburzenia osobowości BNO,
- inne określone zaburzenia osobowości.
Warto podkreślić, że występują również mieszane zaburzenia, które obejmują cechy charakterystyczne dla więcej niż jednego rodzaju powyższych typów osobowościowych.
Zaburzenia osobowości – przyczyny
Przyczyny zaburzeń osobowości nie są jeszcze do końca poznane. Pierwsze symptomy nieprawidłowości najczęściej pojawiają się na przełomie okresu dziecięcego i młodzieńczego. Osobowość patologiczna najczęściej jest jednak diagnozowana dopiero w dorosłości, ponieważ młody człowiek dopiero wypracowuje schematy radzenia sobie z problemami pojawiającymi się w jego życiu. W wieku dojrzałym schematy zachowań,
odbiegające od reguł, rozwijają się w trwałe zaburzenia osobowościowe. Głównych przyczyn zaburzeń osobowości upatruje się w uwarunkowaniach genetycznych. To właśnie one przyczyniają się m.in. do zaburzeń typu bordeline czy antyspołecznych. Według naukowców osobowość nieprawidłowa może kształtować się również pod wpływem czynników społecznych. Wpływ na problemy osobowościowe w wieku dojrzałym mogą mieć zaniedbania w okresie dzieciństwa, przemoc emocjonalna czy seksualna, odrzucenie przez opiekunów, brak zaspokojenia u dziecka potrzeby bezpieczeństwa.
Zaburzenia osobowości – objawy
Ludzie różnią się pomiędzy sobą temperamentem, poglądami na różne sprawy czy zainteresowaniami, dlatego nie każde odmienne spojrzenie na świat oznacza zaburzenia osobowości. Osobowość patologiczna występuje wtedy, gdy utrwalone wzorce odczuwania i zachowania znacznie odbiegają od przyjętych zasad społecznych, utrudniają człowiekowi funkcjonowanie osobiste oraz kontakty międzyludzkie. Podejrzewasz problemy osobowościowe u swojego dziecka, partnera lub kogoś z bliskiego otoczenia? Pewne symptomy mogą świadczyć, że u danej osoby występuje zaburzona osobowość. Pod uwagę warto wziąć następujące objawy:
-postawy i zachowania nieadekwatne do sytuacji – osoby cierpiące na zaburzenia osobowości mogą być agresywne podczas zwyczajnej rozmowy, roszczeniowe lub zbyt lękliwe i wycofane,
- wzorce nieprawidłowego zachowania powtarzają się – o zaburzonej osobowości można mówić jedynie wtedy, gdy pewne cechy czy zachowania są chroniczne, a nie pojedyncze (epizody często wynikają z choroby psychicznej),
- wzorce zachowań odbiegają od ogólnie przyjętych norm społecznych – osoby o zaburzonej osobowości najczęściej nie zwracają uwagi na uczucia innych, są zbyt mocno skupione na sobie i swoich własnych emocjach. Człowiek o osobowości narcystycznej nie potrafi np. cieszyć się sukcesami innych czy udzielać im wsparcia w trudnych chwilach,
- nieprawidłowości pojawiają się w okresie dziecięcym lub młodzieńczym i utrzymują w dorosłości,
- zaburzenia pogarszają samopoczucie osoby mającej problemy osobowościowe – może być ona wycofana, lękliwa, mieć kłopoty z nawiązywaniem relacji z innymi czy nieadekwatnie oceniać otaczającą ją rzeczywistość,
- nieprawidłowości osobowościowe mogą wyrażać się w trudnościach na gruncie społecznym i zawodowym – przy wielu zaburzeniach osobowościowych trudno jest konstruktywnie odnosić się do uwag innych, współpracować z nimi.
Objawy poszczególnych zaburzeń osobowości różnią się jednak od siebie. Problemy z osobowością
pogrupowano na 3 podstawowe grupy, ponieważ poszczególne typy zaburzeń wykazują pewne cechy i objawy
wspólne:
- grupa A – główne symptomy to ekscentryczność, dziwaczność i brak prawidłowych relacji międzyludzkich. W tej grupie znalazła się osobowość paranoiczna oraz schizoidalna,
- grupa B – podstawowe objawy to przeżywanie bardzo intensywnych emocji, brak odporności na sytuacje stresowe oraz burzliwe relacje międzyludzkie. Do tej grupy zalicza się osobowość antyspołeczną, bordeline, histrioniczną, narcystyczną,
- grupa C – zaburzenia osobowości objawiające się lękiem, wycofaniem, nieśmiałością oraz unikaniem relacji czy sytuacji stresowych. W tej grupie znalazła się osobowość zależna, unikająca (lękliwa) oraz anankastyczna (jej główne objawy to: brak spontaniczności i elastyczności, nadmierne trzymanie się sztywnych reguł, bardzo duży perfekcjonizm oraz potrzeba kontroli).
Skutki zaburzenia osobowości
Wczesna diagnoza i podjęcie terapii jest bardzo ważne, ponieważ zaburzenia osobowości negatywnie wpływają na całe życie borykającej się z nimi osoby. Nie pozostają także bez wpływu na najbliższych oraz ludzi z otoczenia osoby z nieprawidłową osobowością. Osoby o zachwianej osobowości mają problemy z nawiązywaniem trwałych kontaktów międzyludzkich, budowaniem związku czy relacji przyjacielskich. Ich cechy osobowościowe oraz związane z nimi postrzeganie świata i wypracowanie nieprawidłowych schematów reakcji utrudnia im prawidłową ocenę otaczającej rzeczywistości czy zachowań innych ludzi. Psychoterapia online lub w gabinecie stacjonarnym powinna być podjęta możliwie jak najwcześniej, ponieważ to od tego zależą dalsze rokowania.
Zaburzeniom osobowości bardzo często towarzyszą inne problemy. Osoby z problemami osobowościowymi
mogą cierpieć m.in. na:
- depresję,
- zaburzenia lękowe,
- zaburzenia odżywiania.
Mają one także większą tendencję do sięgania po użytki i uzależnienia się od substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, leki). Brak leczenia zaburzeń osobowościowych bardzo często prowadzi do zerwania kontaktów społecznych, problemów w budowaniu relacji, poczucia wyobcowania i samotności. Problemy osobowościowe mają bezpośredni wpływ na pogorszenie jakości życia, nieumiejętność wypracowania zachowań asertywnych. Przekładają się także na pogorszenie funkcjonowania zawodowego i osobistego, uzależnienia decyzji od innych czy lęku przed podejmowaniem wyzwań i spełnianiem marzeń. Psycholog online bardzo często wskazuje również, że u osób z zaburzeniami osobowości rośnie ryzyko samobójstwa.
Zaburzenia osobowości – jak wygląda diagnoza?
Zaburzenia osobowości diagnozuje lekarz psychiatra lub psycholog. Specjalista zbiera informacje podczas wywiadu (najlepiej, gdy zostanie on przeprowadzony nie tylko z pacjentem, ale także z jego bliskimi). Następnie pacjent otrzymuje do uzupełnienia specjalnie przygotowane testy psychologiczne. Dodatkowo bardzo ważne jest wykluczenie zmian chorobowych (m.in. pod kątem uszkodzeń mózgu) oraz obecności innych zaburzeń psychicznych, które mogłyby być przyczyną nieprawidłowości zachowań.
Zaburzenia osobowości – leczenie
Leczenie zaburzenia osobowości jest bardzo trudne i czasochłonne. Rokowania są najlepsze, gdy diagnoza zostanie postawiona możliwie jak najwcześniej. Najczęściej jednak pacjenci nie odczuwają cierpienia, a swoją osobowość traktują jako coś zupełnie naturalnego. Z tego powodu rzadko zgłaszają się do specjalisty. Zwykle po pomoc do psychologa lub lekarza psychiatry zwracają się osoby, które z powodu zaburzeń osobowościowych dotyka inny kryzys (np. depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania). Czasami pierwsze symptomy nieprawidłowej osobowości zauważają bliscy chorego – wtedy bardzo ważne jest, aby przekonać go do wizyty u specjalisty. Pomocy może udzielić terapeuta online, psycholog w gabinecie czy lekarz psychiatra. Leczenie zaburzeń osobowości może przybrać formę terapii indywidualnej oraz grupowej. Terapia polega na identyfikacji problemu, który jest podstawą danego zachwiania osobowości. Terapeuta pomaga choremu zrozumieć jego problem i odkryć podłoże, z którego on wynika. Kolejnym krokiem leczenia jest próba zmiany sposobu myślenia (aspekt poznawczy) oraz schematów zachowań (aspekt behawioralny). Problemy z osobowością najczęściej negatywnie odbijają się na kontaktach społecznych, dlatego skuteczne jest połączenie terapii indywidualnej ze spotkaniami grupowymi. Pozytywne wyniki terapii są uzależnione przede wszystkim od stopnia utrwalenia cech konkretnej osobowości oraz motywacji samego pacjenta. Bardzo ważna jest systematyczna psychoterapia długoterminowa.
Zauważyłeś u siebie lub kogoś bliskiego cechy i zachowania mogące świadczyć o zaburzeniach osobowości? Internetowa Poradnia Psychologiczna Psychologonline-24 zapewnia pełen zakres pomocy psychologicznej. Na pacjentów czeka doświadczony psycholog i psychoterapeuta online. Nasz zespół stanowią doświadczeni eksperci o różnych specjalnościach, którzy prowadzą wirtualne konsultacje i spotkania. Pomożemy Ci zdiagnozować zaburzenia osobowościowe, dobierzemy odpowiednie sposoby leczenia i zajmiemy się kompleksową terapią Twojego problemu.
